Het museum is gevestigd in een gerestaureerde en gemoderniseerde turfboet (ook wel turfschuur genoemd). In dit soort panden werd vroeger turf opgeslagen die afkomstig was uit het veengebied van Friesland en Overijssel. Deze turf werd over de Zuiderzee naar Kolhorn gevaren, waar het over de dijk werd getild, en vervolgens via een netwerk van binnenvaarten verspreid over grote delen van Noord-Holland kon worden, waar het diende als brandstof. Tegenwoordig is turf een vergeten goed, en de turfschuren slechts zwarte boeten met een intrigerend verhaal.
De Westfriesedijk omstreeks 1930. Goed zichtbaar zijn de vele zwarte schuren. Tegenwoordig staan alleen de eerste twee nog overeind. (foto: www.wit-west-friesland.nl)
Het exacte bouwjaar van de oorspronkelijke turfschuur is niet bekend. Hoewel vergelijkbare gebouwen al sinds de late middeleeuwen werden gebruikt – en sommige historici vermoeden dat ook de Kolhornse schuren zeer oud zijn – ontbreekt daarvoor concreet bewijs. Vermoedelijk stammen de boeten uit de 17e eeuw toen turfvaart richting Kolhorn, evenals andere vormen van economie, hier hun toppunt bereikte. Tijdens de hoogtijdagen van de turfhandel stond de dijk vol met dergelijke zwarte schuren, die waren behandeld met teerverf ter bescherming tegen weer en wind. Sinds 1900 zijn de meeste van deze schuren afgebroken. Slechts vijf turfschuren zijn bewaard gebleven, verspreid over drie locaties.
De turfschuur vlak voor de restauratie begin jaren 90. (foto: onbekend)
Toen de turfhandel aan het eind van de 19e eeuw instortte, werd de turfschuur enige tijd gebruikt als opslagruimte. Aanvankelijk voor steenkool, later voor van alles en nog wat. Gedurende een periode fungeerde het zelfs als een soort onderkomen voor daklozen uit het dorp. Het pand raakte langzaam in verval en verkeerde in de jaren tachtig van de 20e eeuw in zeer slechte staat. Sloop dreigde, maar omdat de schuur sinds 15 juli 1986 binnen het rijksbeschermd dorpsgezicht Kolhorn viel, werd besloten tot restauratie. Begin jaren ’90 werd de schuur herbouwd, mede dankzij een schenking van de N.V. Noordhollandse Algemene Verzekeringsmaatschappij – waarvan de eigenaar afstamde van een Kolhornse turfschipper – en een legaat van mevrouw Rempt-Liefhebber, afkomstig uit een oude rederijfamilie uit Kolhorn.
Sinds 1993 is het museum gevestigd in dit pand. De collectie is sindsdien voortdurend aangevuld met objecten die door mensen uit de regio zijn geschonken of in bruikleen gegeven. Tot 2020 had het museum vooral het karakter van een gezamenlijk rariteitenkabinet van dorpsbewoners. Hoewel charmant, bood het weinig educatieve diepgang. In 2020 is het museum daarom opnieuw ingericht. De vaste collectie wordt nu gepresenteerd in thematische opstellingen, ondersteund door informatieve panelen. Daarnaast is er elke twee jaar een tijdelijke tentoonstelling waarin een actueel of historisch relevant thema wordt uitgelicht. Deze vernieuwing bracht niet alleen inhoudelijke, maar ook organisatorische veranderingen met zich mee. Op 12 november 2019 werd daarom de Stichting Historisch Museum Kolhorn opgericht.
